En dan was er wijn … 

Al eeuwenlang in de geschiedenis van het mensdom wordt wijn vermeld als geestrijke drank. Het was eerder toe­vallig dat men ontdekte dat door ver­gisting geestrijke drank ontstond. Zo maakten onze voorouders al wijn van de streekvruchten om de overvloed van vruchtensap voor langere tijd te bewa­ren. De kennis van het wijn maken werd van generatie op generatie overgedragen. Met de industrialisering van de voed­sel- en drankvoorziening dreigde deze traditie verloren te gaan.

Gelukkig von­den op 17 mei 1975 in Beringen en­kele Geelse en Limburgse fruitwijnmakers mekaar en zij stichtten een half jaar later de eerste wijnmakersvereniging in ons land. Deze Vereniging van Amateur Wijn­ makers (VAW) had tot doel, zowel in familiekring als in groepsverband, alle fruitoverschotten gezond te verwerken tot wijn en de juiste werk­methoden aan de leden door te geven. De ver­­ant­woorde maar eenvoudige tech­nieken werden opgetekend in een wijnkrant. De vereniging vertakte zich in gans Vlaanderen en telde in augustus 1976 al 1805 leden. De VAW moest dus opgesplitst worden in gewestelijke af­­delingen.

De eerste gewestelijke afdeling ging van start in Geel met 45 leden. De oprichters Peer Kestens, Jef Peeters, Cyriel Claes en Jean Geuens werden de eerste bestuursleden. In de streek kwamen er later de afdelingen Westerlo, Retie, Turnhout, Mol, Olen en Herentals bij.

 

En dan vloeide er bier ...

De ervaringsuitwisselingen in de vriendenkring opende een vernieuwde belangstelling om zelf bier brouwen. Marc Peeters was de eerste die de uitdaging aanging. Hij gebruikte geen preparaten uit blik maar toog aan het werk met natuurlijke grondstoffen van mout, hop en kruiden en Marc brouwde zijn eerste bier in een zelfgeknutselde brouwinstallatie. Met vallen en opstaan verbe­terden de resultaten tot een kwaliteitsdrank.

Met dit succes steeg de belangstelling en in mei 1989 werd een les bierbrouwen voor beginners georganiseerd. Juul Molenberghs ontpopte zich als voortrekker van heel het brouwgebeuren. In oktober van voormeld jaar werd met de opendeurdag van de club een eerste Geels biertje boven de doopvont gehouden, de Geelse Stoere. Het was een bier dat zijn naam niet gesto­len had, karaktervol en hooggradig. Tegen de volgende opendeurdag in 1990 had Juul Molenberghs de intentie een nieuw donker bier, met de eigenschappen van een trappistenbier, te brouwen. Het resultaat was echter eerder een stout. Het bier kreeg de naam Julius De Stoute. EN er volgden meer... De Larumse Witte en het Geels Bieke kwa­men op het palmares.

Naar aanleiding van 100 jaar St .­Dimpnastoet werd aan de gilde gevraagd voor deze jubileumviering een nieuw bier te brouwen. Na diverse proefbrouwsels on t­wikkelden de gildeleden een gelegenheidsrecept. Volgens een speciaal brouwschema werd tijdens het millenniumjaar 2000 de bekende “ Zeunt” op de markt gebracht. Elk jaar weer wagen nieuwe bierbrouwers het om verder te gaan en van hun hobby een levenswerk te maken. Zodat het grote publiek kan meegenieten van hun noeste werk. Elk jaar weer stijgt het aantal streekbieren en we mogen met trots zeggen dat velen hun eerste les bij onze gilde volgden.

 

En dan zijn er nog de likeuren, kruiden, kazen ... 

Naast het maken van wijn en bier worden in de schoot van de gilde lessen gegeven over het gebruik van kruiden in drank en voeding, het maken van yoghurt, zachte en harde kazen; het maken van aperitieven en likeuren; het optimaliseren van zelf gemaakte persen en fruitmolens; telen van fruitbomen, druiven en bessen en het onderhoud van materieel. De gilde verwaarloost de ontspanning niet. Regelmatig worden er wijn- of bierreizen georganiseerd, familiale fietstochten, ver­broederingen, degustatieavonden, kooklessen met zelfbereid gerstenat of met wijn. Elke maand is er een speciale avond, dan zorgen enkele leden voor een hapje. En er zijn verschillende dorpsfeesten en ambachtenmarkten in de streek waar de gilde het publiek laat kennis maken met hun zelfgemaakte producten. In 2003 werd de eerste les over zelf likeur maken gegeven. Intussen heeft er in 2023 al de 19de les plaats gevonden. De formule “doe les” was bij de leden geweldig in smaak gevallen en werd dan ook telkens met een talrijke opkomst beloond. Er werden fruit-, crème-, kruidenlikeuren en advocaat gemaakt. Ook likeuren die een bekende grote broer in de winkel staan hebben. 

 

De Geelse gilde, voortrekker in kwaliteit.

De Geelse wijnmakers en bierbrouwers die zich intussen Saters en Bacchanten genoemd heb­ben, hebben al die jaren een leidende rol gespeeld op nationaal en gewestelijk vlak. Hun ambachtelijke activiteiten werden steeds wetenschappelijker onderbouwd en de gilde schuwde het niet om regelmatig gespecialiseerde lesgevers zoals brouwmeesters, voedingsspecialisten, wijningenieurs en professoren uit te nodigen om hun brouwtechnieken in de beste omstandig­heden optimaal te vervolmaken. Zo evenaren de kwaliteiten van de gildeproducten die van professionele brouwers.

De Saters en Bacchanten besteden ook veel aandacht aan het proeven van de dranken en het beoordelen van de gemaakte eindproducten. Leren uit gemaakte fouten is een voorwaarde in het streven naar volmaaktheid. Ook in de beoordelingscriteria hebben de gelenaars zichzelf overtroffen want ze ontwikkelden een technisch keuringssysteem dat in heel de nationale VAW-structuur gevolgd wordt.

 

Ontmoetingsruimte als draaischijf. 

Toen enkele idealisten op 21 november 1977 in Geel de eerste afdeling van de Amateur Wijn­makers oprichtten, vonden de stichters dadelijk een vergaderruimte. Toenmalig clubsecretaris Jef Peeters kon een overeenkomst afsluiten met de heer Boonen voor het gebruik van zijn leegstaande boerderij in Winkelom. Dat pand dat voordien nog slechts dienst deed als paarden­stal werd bewoonbaar gemaakt door de gildeleden. De muren werden uitgebroken, de grote haard hersteld, ramen en deuren gerepareerd en de houten bekleding geverfd zodat de vroe­gere woonkamer en keuken werd omgetoverd tot een prachtige vergaderzaal. De twee voormalige slaapkamers werden ingericht als bureel en magazijn. Een bijkomende verwarming met mazoutkachels en enkele radiators rondden de werkzaamheden af. In de stal werd het materi­aal van de samenaankoop van VAW-nationaal opgeslagen. Vijftien jaar lang was deze ontmoetingsruimte de draaischijf van de Vlaamse wijnmakers. In november 1992 gaf de eigenaar te kennen de oude boerderij te vervangen door een nieuwe woning. De VAW diende een ander onderkomen te zoeken. Tientallen mogelijkheden werden onderzocht en er werden onderhandelingen gevoerd over leegstaande scholen, oude huizen, boerderijen en schuren. Overal kreeg de gilde een negatief antwoord. Het ene pand was te klein, het andere te koop met 12 hectaren grond en weer een ander pand diende vererfd te worden. Het enige bruikbare lokaal bleek een leegstaand schoolgebouw in Winkelomheide, eigendom van het gemeenschapsonderwijs. Maar het Vlaams gewest wilde niet verhuren aan verenigin­gen. Zowat een jaar later trok bestuurslid Fons De Busser zijn rubberen laarzen aan en baande zich een weg door hoogopgewassen onkruid om een blik te werpen in een verlaten stal op de hoek van de Dr.-Van de Perrestraat en de Sasachtweg. Hij beoordeelde of het dak en de muren nog in goede staat waren. De beschikbare ruimte bedroeg 28 x 8 meter. De eigenaar van de stal woonde in Australië maar Fons bekwam de nodige inlichtingen over de eigendom van de neef van de eigenaar. Mevrouw Moortgat beheerde het gebouw met de omliggende gronden en met die mevrouw moest dus gepraat worden. Fons legde zijn vondst voor aan het gildebestuur en kreeg meteen de opdracht om de nodige afspraken met de beheerder te regelen. Fons De Busser stelde voor om het gebouw met de bijhorende onbebouwde gronden van anderhalf hectare groot voor 25 jaar gratis in bruikleen te krijgen in ruil voor de meerwaarde na de verbouwing en onderhoud door de gilde. De eigenaar ging akkoord met de voorwaarde voor de tijd van 20 jaar en met de optie dat indien het omliggend gebied agrarisch bleef, de gilde nadien het ganse perceel kon blijven huren. Fons tekende de plannen en na voorlegging van de plans voor de binneninrichting en de aanleg van een boomgaard verkreeg de gilde de nodige vergunningen om er zich te vestigen. Alle werkzaamheden werden door de eigen leden onder leiding van Peer Kestens in een half jaar tijd uitgevoerd. De stal werd omgebouwd tot een volwaardige ontmoetings­ruimte met aangepaste keuken en bemeubeling. De verhuis werd groots opgezet met huifkarren en de inboedel werd geladen op platte wagens getrokken door paarden. De verhuisstoet trok door het stadscentrum naar de nieuwe woonst onder muzikale begeleiding van fanfare Nooit Gedacht van Ten Aard. Waar de Saters en Bacchanten passeerden, kregen de verraste bewoners een glaasje wijn aangeboden. De nieuwe bewoners werden feestelijk onthaald door een delegatie van het stadsbestuur en de plaatselijke verenigingen. Het nieuw onderkomen bood ook nieuwe perspectieven. Naast het wijnlokaal werd ook een bierbrouwinstallatie en koelruimte gerealiseerd en de werkgroep bouwde de grootste ruimte uit tot multifunctionele plaats voor vergaderingen, lessen en lezingen. Het lokaal is ondertussen bekend als regionaal centrum en levensader voor amateur wijn- en biermakers.

De voorzittersgalerij: 

Cyriel Claes van 21/11/1977 tot 01/04/1980

Juul Vannuffelen van 02/04/1980 rot 13/01/1986

Juul Molenberghs van 14/01/1986 tot 20/01/1993

Eddy Van Ballaer van 21/01/1993 tot 2022

Toon Rombouts 2023 tot heden.

 

Saters en Bacchanten echte feestvierders

In het Oude Rome werden er al Bacchanaalse feesten gehouden ter ere van de God Bacchus (Dionysus). Met drank en dans trachtte men zich in extase te brengen om op die manier dichter bij god te komen. De huidige Geelse Saters en Bacchanten kennen ook iets van feesten, natuur­lijk met meer discipline en op een beschaafder wijze dan de Oude Romeinen. De feesten in Geel hebben tot doel het publiek te laten kennismaken met het gildeleven. Al vanaf de stichting van de VAW-kring werd er een jaarlijkse opendeurdag georganiseerd. Traditioneel vindt dat plaats rond de oogsttijd van het hoogstamfruit. Sinds 1990 kwam er telkens met Sinksen een kennismakingsdag bij via de inrichting van een tweedehandsmarkt van materialen.

Op 27 en 28 juni 1987 plaatsten de wijnmakers een grote tent op de Werft in Geel om hun 10-­jarig bestaan te vieren en vijf jaar later op 17 en 18 oktober werd de agora van het Hoger Instituut der Kempen gehuurd om de eerste Internationale wijn en bierfeesten te organiseren. Dat feest ging gepaard met een nationale keuring. Duizenden bezoekers uit België, Nederland en Duitsland konden er genie­ten van hemelse dranken, volkse muziek, folkloristische dansen, een unieke expo “Wijnbouw in België, vroeger en nu” en een reuze kazentafel met uitsluitend nationale producten. De blikvan­ger was echter de hoogste ge­bouwde wijnglastoren ooit.

Voor het twintigjarig bestaan werd een iets soberder feest op het getouw gezet en met hun zilveren jubileum­viering pakte de gilde weer groots uit met wijn- en bierfeesten samen met een unieke tentoon­stelling van “Fruitvariëteiten van verleden tot heden” in samen­werking met de Nationale Boomgaardstichting. Kweek van eigen fruit is een ambacht dat stil­aan verdwijnt maar de Saters en Bacchanten wilden deze terug in de belangstelling brengen. Op 7 oktober 2007 bij hun 30-jarig bestaan hadden Saters en Bacchanten hun viering in het teken gezet van het bier. Uniek was toen wel dat zij dit deden met uitsluitend eigen gebrouwen bier speciaal voor deze gelegenheid gemaakt door de gilde en leden. Ook werd er toen een nieuwe Geelse likeur in de kijker gezet namelijk het “Ghelenaerke” een kruiden elixir, afgeleid van een oud recept uit het jaar 1030.

 

Het verhaal

Wanneer de oppergod Zeus zich op aarde begaf, werd hij na een tijdje verliefd op een mooie aardse vrouw “Semele” genaamd. Zeus verwekte bij haar een kind. Semeles’ vrienden waren jaloers op de uitverkorene van de god, ze plaagden Semele en zeiden haar dat Zeus zich niet voordeed zoals hij in werkelijkheid was en dat hij zich aan haar niet durfde te vertonen in zijn ware gedaante. Doch Semele zei dat Zeus alles voor haar deed en ze vroeg de god om zich in zijn ware gedaante te vertonen. Zeus vertoonde zich daarop met veel lawaai, donder en bliksem. De arme Semele schrok daarvan zo hevig en viel dood neer. Zeus nam vervolgens het ongeboren kind uit haar schoot en plaatste de foetus in zijn dij. Later toen het kind geboren werd, noemde Zeus de boorling Dionysus. De god had zelf te weinig tijd om zijn zoon op te voeden en ging op zoek naar opvoeders voor zijn kind. Het was tenslotte een nimf, ook Bacchant genoemd, die samen met een bosdemon, sater Silenus, de taak op zich namen de jongen groot te brengen. Toen Dionysus volwassen geworden was, trok hij samen met zijn opvoeders de wijde wereld in en hij plantte overal de wijnstok. Vandaar werd Dionysus de god van de wijn genoemd in de Griekse mythologie. De Romeinen noemden hem Bacchus. Op zoek naar de betekenis van de naam, vermelden de meeste verkla­rende woordenboeken, dat Dionysus een Thracische godheid was en later voorgesteld als zoon van Zeus en Semele, opgevoed door nimfen van het fabelland Nysa. Hij was de god van de wijn en van het uitbottend natuurleven, die met saters en bacchanten de wereld rondtrok en overal de wijnbouw liet gedijen. Satyrs werden in de Griekse mythologie vermeld als half menselijke, half dierlijke gezellen van Dionysus. In sommige verhalen wordt Silenus aangeduid als pleegvader en trouw metgezel van Dionysus. Silenus wordt voorgesteld als een koddige, zwaarlijvige oude man met baard en kaal hoofd; meestal dronken en leunend op de arm van een sater, of op een ezel rijdend waarvan hij telkens dreigde af te vallen. Silenus gold als de vader van de saters die ook wel eens Silenen genoemd werden.

 

Al deze mythen verhaalden dus dat Dionysus, god van wijn en plezier, werd opgevoed door saters en bacchanten en dat ze samen de wijde wereld introkken om de bevol­king wijn te leren maken.

En dat is nu precies altijd al de doelstelling van de Geelse gilde geweest.

Zij stonden mee aan de wieg van de verdere ontwikkeling om op ambachtelijke wijze wijn te maken en later ook bier te brouwen. De gildeleden leren nieuwe technie­ken, testen ze op hun betrouwbaarheid en geven de recepten en werkmethoden door aan de jongere gene­ratie.

 

Toekomstperspectieven

In 2022 werd er een kleine moderne professionele bierbrouwinstallatie aangekocht. Dit was het begin van de vernieuwingen die zouden plaatsvinden in de komende jaren. De nieuwe installatie was er al maar het hele gildelokaal had een grondige opknapbeurt nodig. En met die werken is begin 2024 begonnen. In april zou we terug gebruik kunnen maken van een volledig vernieuwd lokaal.

De Geelse gilde wil ook in de toekomst een voorname rol blijven spelen. De gilde blijft streven om volgens de modernste technieken en met natuurlijke en gezonde grondstoffen een lekker eindproduct voort te brengen. De vereniging stelt zich tot doel om de samenwerking met bv. de Nationale Boomgaardstichting, brouwingenieurs, oenologen en andere specialisten nauwer aan te halen om zo de leden nog een betere begeleiding te kunnen aanbieden. Door al die activiteiten is de Saters- en Bacchantengilde een begrip gewor­den tot zelfs in het buitenland. Onze Geelse Gilde is de grootste afdeling van het VAW van België. Lesgevers uit haar midden worden overal gevraagd om hun ervaringen te delen en dit doen ze dan ook met veel plezier.

 

Na het succes van vorig jaar gaan we op 7 september van dit jaar voor de 2de maal een streekbierenfestival organiseren. Het unieke aan dit festival is dat alle deelnemende brouwers hun liefde voor het brouwen gevonden hebben in onze gilde. Daar hebben ze hun eerste kennismaking gehad met het brouwen van bier. Daar hebben ze hun eerste lessen gevolgd en daar hebben ze hun hart verloren aan een hobby die een passie is geworden. Zij zijn nu semi-profesioneel of professioneel met brouwen bezig.

Voor de eerste editie van ons festival hadden we het niet te groots gezien. We hadden een 10-tal brouwers uitgenodigd en samen hadden zij een 50 tal bieren die door de festivalgangers konden geproefd worden. Maar onze verbazing was groot. Van overal kregen we reactie van brouwers die ook wilden deelnemen maar het niet wisten of gewoon nog niet klaar waren. Dus de editie van 2024 gaat veel groter zijn dan de vorige. Al zeker een datum om in je agenda te schrijven.